दादू मान्द्रेकर

काही कविता

शापित सूर्य

या अवकाशाला ठिगळ लावण्यापेक्षा
इथून छावणी हलवलेली बरी
अस्पृश्यतेचे घोंगडे पांघरून
अजून मुतातच मुसमुसणार्‍या
या माश्यांचा आता
वीट आलाय
असिम क्रूरतेच्या खोल गर्तेत
थोडीतरी करूणा असेल
पण अजून इथल्या अणूरेणूत फुसफुसतोय जिवंत पशूपणा
ज्वालामुखीसारखा
कदाचित हा सूर्यच
शापितत असेल
म्हणून इथून छावणी हलवलेली बरी
जाताना
अश्‍लील शीतलपणा जोखणार्‍या
इथल्या चंद्रासहीत
त्याच्या अनुयायांना
गटारगंगेत पिचवून
इथून छावणी हलवलेलीच बरी

****
घर

माझं आकाश पेटले आहे
संस्कृतीच्या चांदण्यात
इथले पक्षी, झाडे
हा गाव आक्रोशतोय
पाणवठ्यासाठी
हे दार तर अजून बंदच आहे
घर फोडावे तर
छप्पर कोसळेल !

*****
तथागता

हे तथागता
तू रुजलास ह्या मातीत
कोंभासारखाच
आणि कातळकपाळांना फोडीत
उत्तूंग पावलास
आकाशाएवढा
अहिंसेच्या विवरा विवरामधून
पाझरलीस
माणूस उद्धाराची गाथा
आणि काळावर आसूड उगारावा
तशी हळुवार पाऊले उमटावित
दगडानाच शांतीदूत
करीत गेलास
शिल्पा शिल्पामधून
आकाशाला पेलून धरलेले अशोकस्तंभ
आज तुझी गौरवशाली कथा सांगतात
नि कडेकपारीना रेलून धरलेले शिलालेख
जेव्हा यशोधरेचीही व्याकूळ विरहीत
व्यथा सांगतात
शिल्पशब्दांच्या नाजूक ओठांनी
तेव्हा भुयारांची काळीकभिन्न
कोठारेही पाझरू लागतात
अजिंठ्या-वेरुळाच्या लयदार लेण्यांनी
बोधीवृक्षाच्या पाना पानावर कोरलेली
प्रज्ञा करुणेची सळसळ
झुळमुळतेय चांदण्याच्या सावळीसारखी
नि पंचशीलाची भोवळ
हळुवार स्पर्शून जाते
मोरपंखागत मनभर काळीजभर
तू कस्तुमृगासारखा
दरवळत होतास
इथेच माझ्या आसपास
हे मला माहित नव्हते
माहीत नव्हती
तुझ्या प्रज्ञेने शांतीमय समतामय झालेली
कुशिनारा लुंबिनीची अभयारण्ये
आम्ही वळवळत होतो
एका तुडूंब विषमतावादी नरकात
किड्यागत नग्न मनाने
लाचार जिव्हेने
तेव्हा आंबेडकर नावाचा एक
शांतीदूत भेटला
नि त्याने त्या नरकातून
वर खेचून बोट दाखविले
तुझ्या तेजोमय ध्यानस्थ मुद्रेकडे
आणि मी चकितच झालो
पार गोंधळलो
धांदरटलो, भ्यालो
सश्याच्या काळजासारखा
कारण
मी भोगलेल्या संस्कृतीत
असा तेजोमय पुरुष नव्हता
अशी शांत धीरोदात्त
मुद्राही नव्हती
होते ते सारे हत्तीच्या सोंडेचे
पशूच्या डोक्यांचे
हिंस्त्र हातांचे अनेक अवतार
आणि यांच्या संगतीत
मीही झालो होतो
एक मानव्य हरवलेला
निर्बुद्ध निरंकार
दांभिक आणि तेवढाच क्रुद्ध
आता मी झालो आहे एक बुद्ध
मी नितळ झालो आहे
मी शितळ झालो आहे
धम्मचक्राच्या चोवीस आर्‍यानी
आता मी बद्ध झालो आहे
आता मी बुद्ध झालो आहे.
(टिप : मी बुद्ध झालोआहे म्हणजे सत्य-असत्याचे ज्ञान मला आता होऊ लागलेले आहे अश्या अर्थाने)

*******
वाघ आणि सरडे

इथे वाघासारखे
दिसणारे
सर्वच वाघ नसतात
बरेच जण सरडे असतात सरडे
पदोपदी रंग बदलणारे
बटबटीत डोळ्यांचे
बेडकासारखे
त्यांना सापासारखी
कातही टाकता येते
कधी कधी या
रानात
चुकून एखादा
खराखुरा वाघ निघालाच तर
त्याचा दरारा सहन होत नाही
म्हणून त्याच्यासाठी वेगळं
रान बघितलं जातं
नि बाहेरून रानालाच
आग लावली जाते
वाघ बेचिराख होण्यासाठी !

******
कमलाक्षी

आख्ख निळं आकाश कवेत घेऊन
स्वस्थ निजावं
तसं शांतपणे विसावलेलें ते तळं…
मासोळींचा गर्दनिळा आक्रोश घेऊन
थरारणारं पाणी...
आणि नखशिखांत जलपान झालेली
मुग्ध हिरवी ताम्रपर्णी…
मयूरपंखी वातावरणातील
थिरकत लचकत चालणार्‍या जललहरीवर
ताम्रपर्णी कमळांचे नयनपाश
शुभ्रधवल कमलबुडाच्या खाली
अधोरेखीत होऊन
स्वस्थ विसावलेले...
कुणीतरी ह्रदयचोर चाहूल घेऊन येण्यासारखे
आकाशभोर होत येणारे पंखपैल पक्षी
आणि कुणाशी तरी चाहूल लागताच
चुंबनात गाठ आलिंगलेले अधर
आपोआप सैल व्हावेंत तसे
एकमेकांच्या मिठीतून अलग झालेले
कमळपानांचे हात
पाखरांचा शुभ्रधवल थवा
असाच निळ्याभोर आकाशातून स्वैर भटकताना
पाण्यात त्याचे यथार्थ दर्शन व्हावे तसे
अनावर इंद्रधनुषी फुलपाखरांचे अस्तित्व
कमळाकमळावरच्या परागपिंडीतून
दिग्मूढ होत जाणारे...
आणि खोल ह्रदयात कुठेतरी
कालवाकालव व्हावी
तश्या चंदेरी मासोळींच्या लयबद्ध लगबग हालचाली
तत्परतेने टिपून घेणारे ते लंबहस्त कमलदेठ
थेट पाण्याच्या तळापर्यंत पोचलेले…
काठावरच्या करकोच्याचे पांढरे ध्यान
आणि पाण्यात संथ तरंग उठविणारे त्याचे
शुभ्रधवल प्रतिबिंब
कुणीतरी आकंठ पिवून घ्यावा
असा हा रंगधून सोहळा...
आणि असाच हा रंगधून सोहळा…!

*****

लोकशाहीच्या हुतात्म्यानो

लोकशाहीसाठी हपापलेल्या दूतानो,
चिनी विद्यार्थ्यांनो -
तुमच्या अहिंसक आत्म्याचे आक्रोश
या विश्‍वाच्या सत्यपणाला
घालतील भविष्यात गवेषणी
कोरतील तुमच्या निर्लेप मनाचे
निगर्वी लोकशाहीवादी शापदग्ध अवशेष
क्रूरकर्म्याच्या कपाळी
ज्यानी तुमच्या मनावरून, देहावरून
फिरवलेत रणगाडे
अन्यायांचे नि अत्याचारांचे
आणि फुलवतील उद्याचे
लोकशाहीचे धुंद सुगंधित ताटवे
ब्रह्मांडातील अनंत मंदाकिनींच्या मार्दवात
जीवसृष्टीचा पहिला हुंकार फुटला
त्याचवेळी लोकशाहीची
आकाशगंगाही पेरली गेलीय इथे
विमुक्तपणे शलाकेसारखी
त्याचा या विश्‍वात फोफावणारा वृक्ष
छाटता येणार नाही
बुलंद आवाजाच्या आविष्काराला
बंदुकीच्या गोळीने किंवा नळीने
तलवारीच्या पात्यापेक्षा
लेखणीच्या दांताला
आणि तोफखानाच्या
तप्त लाल गोळ्यापेक्षाही
शब्दांच्या कौमार्याला
जगण्याचे मुक्त संदर्भ
अधिक माहीत असतात
तेच पेटवतात
माणसांची मने
कधी कधी निर्जीव दगडसुद्धा
आणि क्रांती नावाचे युग
पाझरू लागते मेणबत्तीसारखे
माणसांच्या उठावाचा कैफ
कधी जिरत नसतो
तो निरंतर स्फुरत असतो
तुरुंगाच्या भिंती भिंतीतून
माणसांच्या पोलादी मनकवचातूनही
कधी कधी फाशीच्या तख्तातूनही
तुमच्या अमूर्त रक्ताचा खच
आणि रणगाड्यांचा थयथयाट पाहून
तिएनानमेन चौकातील दगड
थिजले आहेत बर्फासारखे
चीनच्या भिंतीने
आपल्या वांझोट्या काळजांच्याही
आता पणत्या केल्या आहेत
झरीसारख्या
तेव्हा............
साम्यवादाचे काय
किंवा धर्मांधपणाचे काय,
बुरखे पांघरून
माणसाच्या मुक्ती अभिव्यक्तीवर
रणगाडे फिरवणार्‍याना
विश्‍वाच्या उत्क्रांत अवस्थेत क्षमा नाही
त्यांच्या कबरी
उसवू घातल्या आहेत
उदयाच्या सूर्यसंगरात
हुकूमशहांच्या अवलादींची
भुतावळ गाडण्यासाठी
उभ्या ठाकलेल्या क्रांतीवीरानो
लोकशाहीची बीजे पेरणार्‍या
शक्तींची पुण्याई
तुमच्या पाठीशी आहे
तेव्हा...........
गुलाम मनाना मुक्त करण्याच्या तुमच्या पुरुषार्थाचा जयजयकार
जयजयकार तुमच्या
बलिदानाचा औदार्याचा
एक नवी पहाट होणार आहे
मनाच्या मुक्त सृजनशीलतेसाठी
त्यावेळी मागावे लागणार नाही कधीही
‘गिव्ह मी डेमोक्रसी ऑर गिव्ह मी डेथ’
*****
(या कविता दादू मांद्रेकर यांच्या 'शापित सूर्य' आणि 'ओंजळ लाव्हाची' या संग्रहातील आहेत. श्री. दादू यांच्याशी चर्चा करून आणि त्यांच्या परवानगीने येथे पोस्ट केल्या आहेत. )

****
घर

माझं आकाश पेटले आहे
संस्कृतीच्या चांदण्यात
इथले पक्षी, झाडे
हा गाव आक्रोशतोय
पाणवठ्यासाठी
हे दार तर अजून बंदच आहे
घर फोडावे तर
छप्पर कोसळेल !

दादू मान्द्रेकर

Report Abuse

About Me

या ब्लॉगकर्त्याचे अन्य ब्लॉग असे :